آموزش ادبیات کاراگاهی-قسمت چهارم، بخش دوم : معما . به قلم مهندس نوید فرخی/نویسنده و مترجم/پژوهشگر ژانر کاراگاهی و علمی تخیلی
وقتی معمای شگفت انگیز طرح شد حالا می توان برایش یک پاسخ ساده پیدا کرد و پیش از نگارش باید پاسخ معما را داشت و در طول داستان به آن معما شاخ و برگ داد، و روی فضاپردازی و شخصیت پردازی و انگیزه ها کار کرد. مسئله مهم “احتمالات” است. در طرح معما همواره باید از جنبه ای وارد شد که احتمالش به چشم خواننده نیاید و در نهایت باورپذیر باشد. بیشتر معمایی نویسان از این الگو استتار حقیقت استفاده می کنند. حقیقت اغلب در صحنه جرم نهفته اما نادیده باقی می ماند. وقتی همه چیز سرجایش است و همه چیز درست پیش می رود، قاعدتا یک جای کار می لنگد. به قول سرآرتور کانن دویل «هیچ چیز فریبنده تر از حقیقتی آشکار نیست!».
استفاده از علم شکل دیگری برای حل معماست. بسیاری مواقع رویدادهای علمی توجیه کننده بسیاری مسائل می تواند باشد. سال ها پیش داستانی را از مت هوگس ترجمه کردم که کاراکتر اصلی با بهره بردن از آهن ربا و خاصیت مغناطیسی آن موفق می شود اطلاعات درون فلاپی دیسکی را حذف کند(داستان حذف اطلاعات که در سال ۱۳۸۹ در مجله سرنخ منتشر شد). او حتی فلاپی را لمس نمی کند و با جاسازی آهن ربا در جعبه ای که نزدیک به فلاپی بوده موفق به این کار می شود. نویسنده با استفاده از این قاعده علمی، معمای حذف داده را به زیبایی طرح کرده است. استفاده از مباحث علمی و قوانین کمتر شناخته شده می تواند در اینجا به کمک نویسنده آید.
معمای اصلی داستان، جوهره ادبیات کاراگاهی است و باید در جای جای داستان تلاش ها در جهت حل آن صورت گیرد. اما چینش چندین معمای فرعی در زمانی که رمان یا داستان بلند می نویسید، به جذابیت های داستان کمک می کند. به عنوان مثال سعی کنید همه مظنونان داستان تان دروغگو باشند! مسئله این است که قطعا یکی از آنها در مورد “قتل” یا جنایت اصلی دروغ می گوید، اما بقیه هم راستگو نیستند و دلیلی برای دروغگویی دارند؛ یکی در مورد نرفتن سر کار، یکی در مورد خیانت، یکی سرقت و … . این گروه دروغگوها پیچیدگی معمایی که درست کرده اید را چند برابر می کند. با این شرایط پیدا کردن اینکه دروغگوها چه چیز را پنهان می کنند می تواند به اندازه معمای اصلی پیچیده و صدالبته جالب باشد!
در پایان توجه به مسائل زیر در ایده معما کمک حال خواهد بود:
۱) هر داستانی با یک ایده آغاز می شود. چشم و گوش و ذهن تان را برای ایده ها باز کنید. وقتی دارید اخبار گوش می دهید، روزنامه می خوانید، وقتی در طول شب خواب تان نمی رود، با هر ایده بکری که مواجه شدید، آن را به رشته تحریر درآورید. به ایده ها توجه کنید تا داستان پر رمز و راز باشد.
۲)داستان معمایی با یک کاراگاه جالب است اما لزوما داستان های معمایی کاراگاهی نیستند. در بسیاری مواقع شخصیت اول می تواند فردی کاملا عادی در جامعه باشد. مثلا کودکی که همراه با خوانواده اش وارد شهر جدید می شوند و در مدرسه ای جدید ثبت نام می کنند و معمایی در مدرسه به وقوع می پیوندد که کودک قصه ما را درگیر خود می کند(مشابه آن زیاد است).
۳)در داستان های معمایی/کاراگاهی وجود یک دستیار نادان در بسیاری مواقع به تیزهوش تر نشان دادن کاراگاه، و پر پیچ و خم کردن داستان(با پیشنهاد انتخاب های نادرست) کمک می کند. دکتر واتسن، هاستینگز و سایر دستیارهای پلیس نمونه بارزی از کارکرد این پرسوناژها هستند. همچنین این دستیاران که دوست صمیمی کاراگاهند، از این جهت هم بدرد بخورند که کاراکتر اصلی مان در طول داستان می تواند با آنها صحبت کند و بخش عظیمی از داستان در این گفتگوها رقم می خورد.
۴) سعی کنید سرنخ های مختلفی که در داستان امکان پذیر است را لیست کنید. در بسیاری مواقع پیش می آید که ایده های نابی در ذهن نویسندگان است اما فرصت ظهور پیدا نمی کند یا از خاطر می رود. در سر صحنه وقوع جُرم سه دسته سرنخ می توان تعریف کرد. دسته اول سرنخ های خالص اند که مستقیما به قاتل اشاره دارند و به کاراگاه کمک می کنند تا جنایت را حل می کند. دسته دوم «سرنخ های جعلی» اند که به فرد دیگری به جز قاتل اشاره می کنند. این جور سرنخ ها برای گیج کردن و حواس پرتی خواننده استفاده می شود(که به آن red herrings می گویند). دسته سوم سرنخ های «موثر» هستند که تلویحا به سرنخ اشاره دارند و یا قطعه ای از پازل جواب معما هستند. از هر سه سرنخ می توان استفاده برد. سرنخ ها می توانند اشیا، وسایل، افراد و هم نظرات و حرفهایی باشند که ناخواسته از دهان بیرون آمده اند.
۵)پیش از بکارگیری قواعد علمی از صحت شان اطمینان کامل حاصل کنید. حتما پیش از استفاده از قواعد مرتبط با ردپا، DNA، کالبدشکافی، زهرها و … از افراد کارشناس مشاوره بگیرید.
