ادبیات گاراگاهی : تا کنون چهار فصل از مقاله هایی در مورد ادبیات کارگاهی را به قلم مهندس نوید فرخی در هنرلند در اختیار دوستداران و طرفداران این ژانر ادبی گذاشتیم. اینک فصل پنجم و آخر این مقاله ها را درسه قسمت با هم می خوانیم.
چگونه کاراکترهای شرور(villain) خوب داشته باشیم!
خلق و شخصیت پردازی یک فرد شرور(villain) در داستان یا رمان تان می تواند به اندازه خلق قهرمان (کاراکتر اصلی داستان تان) پر اهمیت باشد. عموما در گونه های مختلف ادبی، حضور چنین کاراکتری ضروری است، و مخصوصا در ادبیات کاراگاهی، قابلیت های پروتاگونیست داستان زمانی بروز پیدا می کند که این فرد شرور وجود داشته باشد!
اما پیش از ورود به مبحث شخصیت پردازی یک فرد شرور، بهتر است در بخش اول نگاهی به یک خلط مبحث مهم در ادبیات(و حتی سینما) بیندازیم. مسئله ای که در رده های مختلف، بین افراد مختلف به اشتباه گرفته می شود. سپس در بخش دوم، به صورت اصلی مسئله خواهم پرداخت.
الف) تفاوت (Protagonist – Antagonist) و (Hero-Antihero)
آنتاگونیست(Antagonist) یا کاراکتر شرور داستان(Villain) ، بدمنکاراکترِ در تقابل با قهرمان داستان را آنتاگونیست می نامند. این افراد به طور معمول در برابر قهرمان داستان قرار می گیرند و او را وادار به واکنش می کنند (و معمولا – به جز تراژدی- در این مبارزه محکوم به شکست اند). وسعت شرارت این کاراکتر های شرور گاهی در سطح قدرت طلبی های جهانی است (مثل بدمن های سری جیمز باند). این قدرت و شرارت آنتاگونیست ها در داستان برای خوانندگان هم می تواند جذاب باشد زیرا برای شکست وی، به نیرو و قدرت بیشتری از سوی قهرمان نیاز داریم. نکته کلیدی این است که وجود این کاراکتر ها، اگرچه ضروری است، اما هرگز شخصیت محوری داستان پنداشته نمی شوند.
پروتاگونیست(Protagonist) یا قهرمان اصلی، یا کاراکتر محوری
کاراکتر اصلی داستان را پروتاگونیست می نامند. این کاراکتر در تقابل با آنتاگونیست قرار دارد. پروتاگونیست ها، به نوعی تخیلات و آرمان های یک جامعه هستند. داستان با وجود این افراد، شکل می گیرد. در دوره های مختلف، این پروتاگونیست ها کارکردها و توانمندی های متفاوت داشته اند. و بنا به دیدگاهی، می توان پروتاگونیست را به دو دسته قهرمان(Hero) و ضدقهرمان(Anti-hero) تقسیم کرد.
قهرمان(Hero)
قهرمان داستان را “Hero” می نامند. این فرد، کاراکتر محوری در داستان است. قهرمان Hero معمولا فردی با شخصیت، جذاب و اخلاق مدار است (که طبیعتا با شخصیت های شرور مقابله می کند).
نقش قهرمان به عنوان کاراکتر محوری داستان، برای قرن ها این بوده که داستان را به جلو پیش ببرد. قهرمانان ضمنا دربردارنده ویژگی های خوب، مثبت و تا جای ممکن منحصر به فرد هستند. در داستان های کلاسیک، یک قهرمان همیشه باید فوق العاده، و با شجره نامه ای دیرین باشد. در واقع او بیش از انسان، یک شبه خداست! شاید نمونه بارز این چنین کاراکتری در مبالغه آمیزترین صورت ممکن، هرکول باشد که پسر زئوس است.
با گذشت زمان، اصطلاح قهرمان hero، دیگر صرفا به قهرمانانی خداوار اطلاق نشد، بلکه در عوض در مورد مردان و زنانی به کار گرفته شد که از موانعی عظیم عبور می کردند، و شجاعتی بی نظیر داشتند و خودشان را وقف مشکل داستان می کردند. ضمنا این قهرمانان رفتاری اخلاقی و شایان تقلید داشتند! بیشتر قهرمانانی که ما در داستان ها می شناسیم در حقیقت در این رده طبقه بندی میشوند. اما ضد قهرمان ( Antihero )کیست؟
ضد قهرمان (Antihero)
به تدریج، شخصیت های محوری(پروتاگونیست هایی) در ادبیات پیدایشان شد که کمتر در بند اخلاقیات بودند، و لزوما خوش چهره و دارای اَبَر ویژگی نبودند. آنها در حقیقت فاقد خصوصیات قهرمانان هستند. به عبارت دیگر آنها گرچه در داستان نقش کلیدی را دارا هستند اما خصوصیات متعالی در وجودشان پیدا نمی شود(یا کمرنگ است) بنابراین آنها را ضدقهرمان(Anti-hero) می نامند.
ضد قهرمانان را می توان محصول فروپاشی اعتقادات و باورهای سنتی قلمداد کرد. از دیگر ویژگی های ضدقهرمان این است که خواننده با او حس همذات پنداری پیدا می کند. رابین هود یک ضدقهرمان است، چون گرچه دزدی می کند، اما ما او را دوست داریم.
برای تاکید بیشتر و روشن کردن تفاوت بین آنتاگونتیست و آنتی هیرو، بهتر است به مثالی متوسل شویم. شخصیت پروفسور موریارتی در سری شرلوک هولمز، یک آنتاگونیست است. چون ما با این کاراکتر همذات پنداری پیدا نمی کنیم(و شاید از این مهمتر، او شخصیت محوری داستان ها نیست، بلکه شخصیت محوری شرلوک هولمز است). اما دون کورلئونه در پدرخوانده(اثر ماریو پوزو) یک ضدقهرمان است، چون ما با او همذات پنداری پیدا می کنیم(و شخصیت محوری اوست، و در مقابل او سایر گروه های مافیا و پلیس قرار می گیرند، و بنابراین آنها تبدیل به آنتاگونیست می شوند!).
شخصیت سازی ضد قهرمانان معمولا به گونه ای است که حتی اگر جانی و بزهکار هم باشند داری محبوبیتند. شاید نقطه اوج، چنین شخصیت پردازی را بتوان در رمان “معمای آقای ریپلی” اثر پاتریشیا های اسمیت دید، زیرا شخصیت ضدقهرمان و محوری داستان، یک قاتل است. شما می دانید او قاتل است. نویسنده صحنه قتل توسط او را به شما نشان داده، و با همه این حرف ها، شما اصلا دوست ندارید او دستگیر شود. هر بار که پلیس به او مظنون می شود، دعا می کنید او جان سالم بدر ببرد!
در عین حال، ضدقهرمانان همیشه افرادی پلید نیستند، بلکه اصولا خاکستری اند، و در بسیاری مواقع هم کارهایی در حد و اندازه های قهرمانان از آنها سر می زند. ضدقهرمانان(Antihero) برخلاف آنتاگونیست ها(Antagonist) در داستان ها نقش اساسی را برعهده دارند، و گرچه انگیزه ها و معیارهای اخلاقی شان قابل بحث است، اما شما با آنها همدردی می کنید.
ادامه دارد…
