روز جهانی تلویزیون و نگاهی به وضعیت تلویزیون در ایران

روز جهانی تلویزیون و نگاهی به وضعیت تلویزیون در ایران

کامران فلاحت زاده

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۶میلادی، بیست ‌و یکم نوامبر را به‌‏عنوان «روز جهانی تلویزیون» تعیین کرد. سازمان ملل متحد هدف از چنین اقدامی را ترغیب کشورها به تبادل برنامه‌های تلویزیونی به‌ویژه برنامه‌هایی اعلام کرد که برای گسترش صلح، توسعه‌ی اجتماعی و اقتصادی و تقویت مسائل فرهنگی جامعه ساخته می‌شود.

از این‌‏رو، همه‌‏ساله هم‌‏زمان با این روز، گردهمایی روز جهانی تلویزیون در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار می‌شود. در این گردهمایی، صاحبان شبکه‌های تلویزیونی و اهالی رسانه از سراسر دنیا دور هم جمع می‌شوند.

تاریخچه تلویزیون در ایران

تاریخچه راه اندازی تلویزیون در ایران به یازدهم مهرماه ۱۳۳۷ برمی گردد که تحت عنوان تلویزیون ملی ایران و بعدها در سال ۱۳۴۶ پس از تصویب اصلاحاتی در مجلس سنا با نشان سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران فعالیت رسمی خود را با یک فرستنده در تهران آغاز کرد و پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی با تغییر عنوان به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران فعالیت خود را با گسترش شبکه های رادیویی و تلویزیونی و توسعه امکانات و تجهیزات فنی و محتوایی از سر گرفت و در حال حاضر با ۱۹ شبکه تخصصی، ۱۲ شبکه برون مرزی ،۳۴ مرکز استانی، ۲۰ دفتر نمایندگی خارج از کشور و ۲ شبکه تلویزیونی اینترنتی مشغول به فعالیت و تولید و پخش برنامه می باشد.

در این سال ها این سازمان همواره با چالش ها و انتقادات جدی همراه بوده که مهمترین آن ریزش چشمگیر طیف مخاطبان و افزایش روزافزون اقبال عمومی به شبکه های ماهواره ایِ عمدتا فارسی زبان علیرغم امکانات، میزان درآمد ، نیروی انسانی و تعدد شبکه های این سازمان به نسبت شبکه های ماهواره ای بوده است.

چالش تلویزیون خصوصی

در حالی که همچنان بسیاری در تلاش برای راه اندازی شبکه های تلویزیونی خصوصی با رسانه ملی و نهادهای ذیربط کشمکش دارند و همچنان این سازمان مصاف سخت با رقیب بی رحم خارجی را بر رقیب قابل کنترل داخلی به دلایلی نامعلوم ترجیح می دهد که برخی شواهد میدانی از افزایش چشمگیر آمار مخاطبان شبکه ها و کانال های مجازی و تلگرامی حکایت دارد که اگر این گزاره را با توجه شواهد آشکار، مقرون به صحت فرض کنیم باید پذیرفت که تلویزیون حتی کارزار مخاطب را به برخی سلبریتی ها و کانال های مجازی هم باخته و پذیرش این شکست اگرچه تلخ و ناباورانه است اما می تواند آغاز شهامتی جسورانه و تلاشی مجدانه برای انجام اصلاحات ساختاری و بازنگری اشتباهات و نقاط قوت گذشته تلقی شود.

تلویزیون در زلزله کرمانشاه

در همین حادثه دردناک زلزله اخیر غرب کشور شبکه خبر بارها از طریق زیرنویس اعلام میکرد که مردم عزیز موثق ترین اخبار را از طریق این شبکه و رسانه ملی تعقیب کنند و به اخبار و شایعات وقعی ننهد.. این تمنای به حق رسانه ملی برای کانالیزه کردن و مدیریت اخبار موثق در این برهه که موجی از ترکیب شایعه و دروغ و صحت در فضای مجازی افکار عمومی و حتی دامن خود رسانه ملی را نیز در برخی موارد دربرگرفت به مثابه این بود که جماعتی با اشتیاق گرد عده ای وراج بلندگو به دست و بعضا شایعه پراکن با جامه ای فاخر و زر و سیم در انبان جمع شده و آنسوتر فردی تک و تنها با جامه ای مندرس و دستی خالی فریاد می زند آی مردم.. آنها دروغ میگویند به من گوش کنید!!

پرسشی از مخاطبان

من از خود شما خواننده گرامی می پرسم: چه تعداد از افراد خانواده ، فامیل، جمع دوستان و آشنایانتان بیننده پرو پاقرص شبکه های تلویزیون داخلی هستند و چه تعداد پای برنامه های متنوع ماهواره و فضای مجازی؟!!

شاید بتوان یکی از مهمترین دلایل این سیر کاهش مخاطب را بر اساس تجربه زیسته و شواهد میدانی در سرخوردگی و حذف نیروها و مدیران متخصص، کاربلد و باتجربه در حوزه های مختلف و ورود نیروها و مدیران فاقد تخصص و تبحر رسانه ای و بیگانه با مدیوم تلویزیون برشمرد وبه تبع آن موجی از بی اعتمادی ناشی ازبدعهدی های مالی، و اخلاقی درزیر مجموعه ها دانست. نیروهای موثری که هزینه های فراوانی برای تربیت و افزایش مهارت های فنی شان طی سالها توسط همین سازمان عریض و طویل صداوسیما داده شده و درست در بزنگاهی که موعد ثمردهیشان بود بدلیل همسو نبودن با فلان مدیر تازه وارد یا برخی حب و بغض ها، انگ چسباندن ها، مواضع سیاسی و قدرناشناسی ها، بی محابا و بدون در نظر گرفتن سوابق حرفه ای اشخاص و اثرات و تبعات ریز و درشت آن کنار زده شدند و عمدتا جای خود را به نیروها و مدیرانی دادند که در راستای منافع و خوشایند یک گروه خاص یا فلان مدیر بودند ولو اینکه کوچکترین شناخت و یا قرابتی با تلویزیون به عنوان اثرگذارترین و فراگیرترین رسانه کشور نداشته باشند!

ممیزی های سخت گیرانه در تلویزیون

یکی دیگر از آسیب های مبتلابه شبکه های تلویزیونی داخلی قوانین و ممیزی های سختگیرانه و بعضا غیرضروری، اعمال سلیقه های شخصی در روند برنامه سازی، عدم نیازسنجی دقیق مخاطب و بعضا دور شدن از سلیقه و ضرورت های روز جامعه می باشد که عمدتا با ارائه تخمین های دور ازواقعیت در خصوص اثرات و میزان مخاطبان برنامه های پخش شده به مدیران بالادستی برای سیاستگذاری های آتی همراه بوده است.

تجربه های موفق

با تدقیق در کارنامه رسانه ملی به روشنی در می یابیم که در هر مقطعی که صداوسیما قدری از ساختارهای کلیشه ای و خطوط مایل به قرمزش فاصله گرفته و مدیریت روزآمد جای مدیریت سنتی را گرفته و از نیروهای توانمند و خلاقش حمایت کرده به خوبی جواب گرفته و در مصاف رسانه ای گوی سبقت را از همه رقبا ربوده که مثال بارز آن را می توان در حوزه برنامه سازی در برنامه پرمخاطب ۹۰ ،خندوانه، صبح بخیر ایران، دورهمی و در راه اندازی شبکه های جدید به شبکه های سه، خبر و العالم در سالهای بدو تاسیس شان اشاره کرد.

تلاشهایی برای بهتر شدن

به عنوان نمونه شبکه خبر در حالی تاسیس شد که شبکه های تلویزیونی به لحاظ آرایه های گرافیکی در بدوی ترین روزگار خود بودند و استفاده بجا از کانال های گرافیکی مکملِ تصویر مثل زیرنویس، اعلام ساعت، لوگوی رنگی ۲بعدی متحرک، جانی تازه در رگهای تلویزیون دمید..

مجریان جوان و خنده رو جای گویندگان خبر عبوث و جدی سابق را گرفتند و در بعد محتوایی و خبری نیز تحولی اساسی در زمان خود محسوب می شد.

در حوزه فیلم و سریال نیز نمونه های موفق تاریخی چون مدار صفر درجه، یوسف پیامبر(س)، کیف انگلیسی از جمله آثار موفقیست که علاوه بر مخاطب داخلی در خارج از مرزها هم مخاطبان بسیاری را به خود جذب کردند.

نقاط ضعف

یکی دیگر از نقاط ضعف این روزهای تلویزیون عدم هماهنگی و تشریک مساعی بین شبکه های مختلف سیما و فقدان استراتژی کارآمد برای بهره برداری بهینه از ظرفیت های موجود به منظور همپوشانی و تشکیل زنجیره رسانه ای است بطوریکه با راه اندازی شبکه های جدید عمدتا سایر شبکه ها رغبتی برای معرفی شبکه جدید و برنامه های آن نشان نمیدهند و با این کار عملا همان حداقل امکان رسانه ای برای شناساندن و جذب مخاطب در شروع کار خود را از دست می دهند در حالیکه فلان شبکه ماهواره ای از ماهها قبل با ساخت آنونس ها و تریلرهای مهیج مدام زمان پخش برنامه های خود را در بوق و کرنا می کنند.

در خصوص راه اندازی شبکه های تخصصی که بنده با سیاق فعلی از منتقدان جدی آن هستم بزرگترین نقد وارده بلاتکلیفی و عدم هدف گزاری صحیح این قبیل شبکه ها و سردرگمی در تولید محتوا بر اساس مخاطب هدف است.
اساسا حتی در سایر کشورها هم این قبیل شبکه ها خیلی تجربه موفقی از آب درنیامده مگر آنکه به قدری سطح برنامه سازی در این شبکه ها قوی ، متنوع، خاص و مبتنی بر نیازسنجی دقیق مخاطب باشد که بتواند در این وانفسای رسانه ای که فرصت جلب نظر مخاطب تلویزیونی ریموت به دست! در دنیا به کمتر از ۵ ثانیه رسیده، عرض اندام کند.

هیچ شبکه تلویزیونی تخصصی به فراخور حوزه فعالیت خویش بی نیاز از تولید برنامه های سرگرم کننده ( Entertaining) ، نمایشی، مستند، ترکیبی و… نیست و دیگر دوره برنامه های گفتگومحور کسل کننده و طولانی با سیاق فعلی آن سرآمده و با ذائقه بیننده کم حوصله امروزی همسان نیست.

مصلحت اندیشی

گرچه نگارش این سطور برای نگارنده که خود سالها سابقه همکاری با این سازمان را دارد ممکن است تبعاتی هم در پی داشته باشد! اما از آنجا که معقتدم ما بزرگترین آسیب را از محل همین مصلحت اندیشی ها، تسامح کردن های مخرب و بعضا عافیت طلبی ها وارد کردیم و تا وقتی اشکالات و حقایق هرچند تلخ را از دل خودانتقادی های دلسوزانه تاب نیاوریم امیدی هم به بهبود نخواهد بود بی مناسبت ندیدم تا ضمن تبریک این روز به همه همکاران پرتلاشم در بخش های مختلف سازمان از گذشتگان تا همراهان امروز که علیرغم همه مشکلات و تنگناهای موجود مجدانه و مجاهدانه برای سرآمد بودن می کوشند، نگاهی گذرا، منصفانه و نزدیک به واقعیت نسبت به وضع دیروز و حال امروزمان بیندازیم.

نقد منصفانه بسان درد نیش گون همان سوزنی است که پزشک با نیت معالجه دردمان تجویز می کند، شاید قدری گزنده باشد اما در نهایت نیتی جز خیرخواهی و علاج در آن نیست.همه ما فرزندان این آب و خاک و این انقلابیم، همه ما در یک سنگر و دوشادوش هم ایستادیم و همچون روزهای پرافتخار جنگ که تا پای جان برای حراست از اعتقاد و سرزمینمان پایمردانه جنگیدیم امروز هم در این رویارویی رسانه ای با تمام توان خواهیم ایستاد.