نقد فیلم تنگه ابوقریب | حکایت ماهی بزرگ و صیاد کوچک

شناسنامه فیلم تنگه ابوقریب

نویسنده و کارگردان : بهرام توکلی
بازیگران : امیر جدیدی، جواد عزتی، حمیدرضا آذرنگ، علی سلیمانی، مهدی پاکدل، مهدی قربانی و…

خلاصه داستان فیلم تنگه ابوقریب

تنگه ابوقریب روایت قهرمانانه از دفاع مردان این سرزمین از خاک ایران است. داستان رشادت های رزمندگان گردان عمار در حفظ تنگه موسوم به ابوقریب

نقد فیلم تنگه ابوقریب

تنگه ابوقریب متفاوت ترین فیلم بهرام توکلی و بدون شک بهترین اثر اوست. دیدن چنین فیلمی از کارگردانی با سابقه ی فیلم های ساده و عمدتاً با تم های اجتماعی یا درونگرایی فردی، کاملاً بیننده پیگیر سینما را شگفت زده می کند.

«تنگه ابوقریب» فیلمی است نه متکی به جذابیت های ذاتی داستان بلکه متکی به درام حاصل از به تصویر کشیدن درست اتفاقات میدانی و ارتباط آنها با شخصیت ها و دراماتیزه کردن این کلیت صحنه ای به صورت باورپذیر و گهگاه مسحور کننده. چه اینکه فیلم در روایت خود داستانی جز یک خط اصلی کلی که عبارت است از اعزام تعدادی از رزمندگان برای انجام یک عملیات، چیز دیگری ندارد.

درست است که در خلال فیلم، کاراکترها به بیننده شناسانده می شود اما این شناخت حاصل از اتفاقات داستانی نیست و صرفاً از رو در رویی افراد با یکدیگر شکل می گیرد.
تنگه ابوقریب
تنگه ابوقریب

نمونه های این شناخت کاراکترها و شخصیت پردازی، زیر و رو کردن بازار توسط عزیز (با بازی علی سلیمانی) و خلیل (با بازی حمیدرضا آذرنگ) برای خریدن سنجاق سر با گل های پارچه ایست و یا درگیری خلیل برای برگشت به خانه و تعمیر شیرفلکه و یا جمع کردن پول برای حسن (با بازی امیر جدیدی) و اصرار مجید (با بازی جواد عزتی) برای برگشت او و رساندن پول به خانواده اش و یا محافظت از نوجوانی به نام علی (با بازی مهدی قربانی) که پدرش در جنگ جانباز شده و تمام اتفاقات دیگر در این زمینه که هیچ کدام در خط اصلی داستان و اصولاً داستان فیلم تاثیری ندارند و صرفاً ما را به کاراکترها نزدیک می کند و موجب همذات پنداری تماشاچی با شخصیت های فیلم می شود.

با اینکه داستان فیلم بسیار ناچیز برای ساخت یک فیلم بلند به نظر می رسد اما تنگه ابوقریب به شدت فیلم جذاب و پرکششی است. فیلمی که نقطه گذاری های دقیقی در فرم و فواصل روایتش دارد و در هیچ لحظه از فیلم بیننده را به حال خودش رها نمی کند.

هرچه از فیلم می گذرد تمپوی فیلم تندتر می شود و دیگر از چرخش ها و رفت و آمدهای نرم بین میز بستنی فروشی و نرده های شط خبری نیست. همه چیز سریعتر می شود تا آنجا که ذهن از سرعت وقوع اتفاقات جا می خورد و هر لحظه با دقت بیشتر به آن می نگرد.

بدون شک انتخاب فرم بسیار دشوار از لحاظ اجرا در القای چنین حسی تأثیرگذارترین عامل است. پلان سکانس های بی نقصی که اجرای هر کدام میلیون ها خرج روی دست عوامل فیلم می گذارد اما به بیننده کمک می کند تا کاملاً درون اثر بماند و تمام کاراکترها را دنبال کند. این اتفاق از همان سکانس اول شروع می شود و تا به پایان روند خاص و منحصر به فرد خود را حفظ می کند.

در ستایش این شکل فرم گرایی در فیلم و کمک به القای حس به بیننده می توان بسیار سخن به میان آورد و سکانس به سکانس از دشواری دکوپاژ صحنه ای با اکت های بسیار زیاد بازیگران، حرکت ادوات زرهی، بمب، خاک، خون، شیون زنان و کودکان و ایجاد چنین میزانسن جنگی تمام عیاری سخن گفت و کارگردانی و هدایت این همه را مورد تحسین قرار داد اما به ذکر نکاتی در این باره کفایت می کنیم.

اصولاً روایت این چنینی بر اساس شیوه دوربین روی دست و حرکت به عنوان یک کاراکتر در سهمی های ریاضی وار صحنه کارکردهای مختلف از حیث بصری دارد که گاهی در فضاهایی مثبت و گهگاه در فضای دیگر کاملاً منفی است.

تنگه ابوقریب
تنگه ابوقریب

یکی از موارد کارکرد مثبت چنین رویکرد مستند گونه به تصویر و تصویربردای صحنه های نبرد است. جایی که شما هر کاراکتر با هرشخصیت و جایگاهی که باشی در مقابل اتفاقات کاملاً یکسان هستید. فرض کنید در یک دادگاه هستید، وقتی می خواهید به قاضی نگاه کنید باید کمی بالا را نگاه کنید و یا از دیدگاه قاضی باید پایین را نگاه کنید. اما در میدان جنگ وقتی بالای کانال گلوله شلیک می شود مهم نیست شما فرمانده هستید یا سرباز یا دوربین یا هرچیز دیگر، شما فقط یک راه دارید و آن خمیده راه رفتن است. پس چنین شیوه ای می تواند آنقدر بیننده را همسو با بازیگران قرار دهد تا همچون یک گیم خود را در آن موقعیت تصور کند و سکانس پلان در این هنگامه تأثیرگذارترین اتفاق در فرم می تواند تلقی شود.

شاید این محتوا را نیز دوست داشته باشید

سکانس پلانی که روایت های پس زمینه اش او را بدون مکث وادار به حرکت می کند و این هماهنگی شگفت انگیز در میدان جنگ را بازنمایی می کند. در سکانسی از فیلم می بینید که حسن (امیر جدیدی) خود را به تپه ای می رساند، آر پی جی اش را مسلح می کند و تانکی در پشت خاکریز را می زند و به موازات آن می دود، در همین هنگام در بحبوحه تیراندازی ها در آن انتها انفجاری صورت می گیرد و کادر با قابی که در خود علی (مهدی قربانی) و مجید (جواد عزتی) را دارد به دنبال او حرکت می کند و پشت چیزی پناه می گیرند دوباره در انتهای تصویر انفجاری صورت می گیرد و الی آخر.

این سکانس در فرم انتخابی این فیلم حاصلی برای بیننده دارد و آن تأثیری عمیق در ذهن کنشگرانه اوست که از این محاسبات دقیق تصویری، نتیجه ای می گیرد که در هنگام بازگویی آن بدین شکل گفته می شود که گویی در میانه میدان جنگ ایستاده ای و این اتفاق همان هماهنگی اعجاب انگیز چنین فرمی با فضای جنگی است.

فضای جنگی ای که هیچگاه شکل شعاری از یک سو و یا ژست روشنفکری از سوی دیگر نمی گیرد و بارها از زبان کاراکترهای فیلم یادآوری می شود که ما در حال دفاع از چیزی هستیم که دغدغه زندگی در آن را داریم. اصولاً خط داستانی فیلم نیز دفاع از یک تنگه برای جلوگیری از نفوذ نیروهای دشمن است.
تنگه ابوقریب
تنگه ابوقریب

این ماجرا را به صورت تلویحی با کتاب پیرمرد و دریا در دست مجید (جواد عزتی) می بینم تا بفهمیم که سرزمین ما آنقدر ماهی بزرگی است که صیاد از پس صید آن برنیاد و این اتفاقات کاملاً درست و سرجای خود، فیلم را تا پایان هدایت می کند.

اصولاً نگاه فیلمساز در تنگه ابوقریب به همه چیز درست است. یک نمونه دیگر این مصادیق حضور یک نظامی ارتشی با ماشین و درجه هایش است در خط مقدم و در حال تلاش است.

در نگاه به واقعیت و اینکه اصولاً در واقعیت چه اتفاقی افتاده است بحثی در این نوشتار صورت نمی گیرد بلکه نگارنده به این نکته توجه می دهد که چه مقدار می توان از موضوعات تنش زا مثل اختلاف دو نیروی نظامی کشور پرهیز نمود با ورود کاراکتر با دیسیپلین ارتشی و نیز رابطه خوب حسن (امیر جدیدی) با او که یکی از همان لحظه های زیبای تکمیل شخصیت توسط کارگردان است.

یکی دیگر از این مسائل صحبت های کاراکترهای فیلم، وسط میدان جنگ است. جایی که بحران در اوج خود قرار دارد و از هر سو بدبختی و از دست دادن رفیق و ریختن خون است اما این کاراکترها با یکدیگر سخن می گویند و فضایی چنان مثبت را می سازند که حس پیروزمندی و بزرگ منشی از رزمندگان در لایه های پنهان ذهن بیننده می نشیند.

(این اتفاق ها از آن دست اتفاقات هستند که شهید آوینی آنها در مورد رزمندگانی نشان می داد که در حال عزیمت به خط مقدم نبرد بودند و قرار بود از دشت گلی عبور کنند و فیلم بردار در اتفاقی زیبا نشان می داد که رزمندگان خود را به سختی می انداختند تا از جاهایی عبور کنند که گلی وجود ندارد تا گلی را زیر پا له نکنند).

فیلم در زمینه های بسیار زیادی چنان درخشان است که احتیاج به بررسی ندارد که از جمله آنها گریم و جلوه های ویژه میدانی است که رابطه تنگاتنگی برا ایجاد فضاهای طبیعی دارند. تیر خوردن های طبیعی، قطع اعضا، گریم صورت های کاراکترها و مردم در جاده و میدان جنگ، انفجارهای پی در پی، منفجر شدن آنی تانکها و … که الحق و الانصاف بسیار عالی و دقیق اجرا شده است.

موسیقی فیلم نیز به شدت درست، راوی این عملیات نفسگیر است مخصوصاً در پایان فیلم و حفظ تنگه که آهنگی چنان حماسی از بازگشت قهرمانان گوش را پر می کند که لایه های حزن انگیزی هم به همراه خود دارد و چنان حس افتخار آمیز همراه با قدردانی به بیننده منتقل می کند که شاهد دست زدن در پایان فیلم به افتخار این قهرمانان از سوی تماشاگران هستیم.

تنگه ابوقریب
تنگه ابوقریب

در پایان باید گفت تنگه ابوقریب یکی از بهترین فیلم های سینمای دفاع مقدس و بهترین فیلم بهرام توکلی است. او میدان جنگی را به نمایش گذاشته که هرچند شبیه به تمام میدان جنگ های دنیاست اما کاراکترهایی در نقش رزمندگان ایرانی در آن مبارزه می کردند که شبیه انسانهای هیچ کجای جهان نبودند و نیستند و این همان نقطه ی تفاوت این میدان جنگ با هر میدان جنگی است که با پرداخت شخصیت ها در فیلم کاملا قابل فهم است.

تنگه ابوقریب فیلم بسیار خوش ساخت و خوش ریتمی است و بیننده را راضی از سینما بیرون می فرستد.

ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

31 + = 33